Witaminę D stanowi grupa związków steroidowych wykazujących taką samą jakościowo aktywność biologiczną cholekalcyferolu, oddziałującą głównie na gospodarkę wapniowo-fosforanową. Występuje ona w przyrodzie pod postacią witaminy D2 (ergokalcyferolu) i D3 (cholekalcyferolu). Ergokalcyferol znajduje się w produktach pochodzenia roślinnego, natomiast cholekalcyferol w produktach pochodzenia zwierzęcego.
Niedobór witaminy D powoduje zmiany kostne zależne od wieku: powoduje krzywicę u małych dzieci, osteomalację głównie u kobiet, zrzeszotnienie kości u osób starszych.
Niskie stężenia 25(OH)D w surowicy opisywane są u osób chorujących na toczeń układowy, zespół antyfosfolipidowy, zespół Sjȍgrena, zesztywniające zapalenie stawów kręgosłupa, reumatoidalne zapalenie stawów, mieszaną chorobę tkanki łącznej, twardzinę układową oraz łuszczycę.
Obniżone stężenie witaminy D wiąże się z częstszym występowaniem choroby wieńcowej, niewydolności serca, udaru i choroby obwodowej naczyń.
Niski poziom kalcytriolu jest związany z częstszym występowaniem zawału mięśnia sercowego, zastoinowej niewydolności serca i kalcyfikacji aorty oraz jej zwężenia. Niskie stężenie kalcytriolu wiąże się z wysoką śmiertelnością u osób z krańcową niewydolnością nerek i serca.
Wykazano korelacje między niskim poziomem witaminy D3, a częstością i ciężkością przebiegu niektórych zaburzeń psychicznych, takich jak choroba dwubiegunowa, nerwica i depresja. Niedobór witaminy D w okresie prenatalnym, może mieć również wpływ na rozwój zaburzeń funkcji werbalnych i schizofrenii w wieku dorosłym, nie wpływa jednak na inteligencję i funkcje poznawcze. Stan niedoboru tej witaminy może wskutek zaburzenia barierowej funkcji skóry, dysregulacji immunologicznej i nieprawidłowej obrony przed czynnikami infekcyjnymi przyczynić się do procesu zliszajowacenia w przebiegu atopowego zapalenia skóry.
Niedobór witaminy D został również powiązany z chorobami przewodu pokarmowego, w których występują zaburzenia wchłaniania i metabolizmu witaminy D prowadzące do jej niedoboru, to m.in.: nieswoiste choroby zapalne jelit, choroba trzewna, wątroby, trzustki oraz chorobami autoimmunologicznymi (np. stwardnienie rozsiane, reumatoidalne zapalenie stawów, cukrzyca typu I, choroba Gravesa-Basedova).
Niedobory witaminy D wywołują poważne komplikacje zdrowotne w postaci obniżenia sprawności ruchowej i osłabienia pracy mięśni antygrawitacyjnych.
U osób dorosłych, w części przypadków ciężkiego niedoboru witaminy D (<10 ng/ml), opisano uogólnione osłabienie mięśni, zwłaszcza proksymalnych, kończyn górnych i dolnych. Nawet niewielki niedobór witaminy D (<20 ng/ml) obniża siłę mięśni szkieletowych, a jego uzupełnienie poprawia sprawność funkcjonalną, zmniejsza ryzyko upadków i przyspiesza powrót do zdrowia po złamaniach u osób poddanych rehabilitacji. Jeszcze lepszą skuteczność wykazuje suplementacja witaminą D wspomagająca regularną aktywność fizyczną.
Odpowiednie stężenie w surowicy 25(OH)D wynosi 30-80 ng/ml.
Za lekki niedobór uznaje się wartości 20-30 ng/ml, za średni 10-20 ng/ml, ciężki < 10 ng/ml.
Hiperwitaminoza D powstaje głównie z powodu nadmiernego stosowania suplementów diety zawierających witaminę D. Objawia się ona wzrostem mobilizacji wapnia i fosforu z kości, ich zwiększoną utratą w moczu, utratą łaknienia, zaburzeniami rytmu serca oraz wapnieniem tkanek miękkich.
Źródła w diecie: to ryby, takie jak: dorsz, tuńczyk, łosoś, śledź, sardynki, makrela), niewielkie ilości witaminy D można znaleźć w jajach, czerwonym mięsie i tłuszczach zwierzęcych.
Normy spożycia witaminy D trudno oszacować ze względu na fakt, iż może ona pochodzić nie tylko z pożywienia, ale także z endogennej syntezy. Zależnie od ekspozycji na promieniowanie słoneczne, w organizmie może powstać taka ilość 1,25(OH)2D3, która zaspokoi zapotrzebowanie na witaminę D od 0 do 100%.
W opracowywaniu norm spożycia tej witaminy założono, że endogenna synteza wynosi 0%, a całe zapotrzebowanie ma być zaspokojone przez źródła egzogenne. Witamina D pochodząca z żywności powinna utrzymać stężenie 25(OH)D w surowicy krwi powyżej 27,5 nmol/1, czyli powyżej dolnej granicy stężeń uznanych za wystarczające w celu zapewnienia prawidłowego przebiegu procesu mineralizacji kości. Aktualne normy spożycia witaminy D dla Polski są identyczne jak dla Stanów Zjednoczonych i Kanady, FAO/WHO, Australii oraz Nowej Zelandii oraz porównywalne z normami w Niemczech, Austrii i Szwajcarii.
W Polsce obowiązują zalecenia konsultanta krajowego w dziedzinie pediatrii, dotyczące profilaktyki krzywicy i osteoporozy z 2004 r. Dzieci kobiet zażywających w okresie ciąży witaminę D, karmione piersią powinny otrzymywać 400 IU witaminy D3 od 3 tygodnia życia, a jeśli matka nie stosowała suplementacji, zaleca się podawanie tej witaminy już od pierwszych dni życia. Niemowlęta karmione mlekiem modyfikowanym w wystarczającej objętości, wzbogaconym wita-miną D3 nie wymagają dodatkowej suplementacji. Dzieci od 1 do 18 roku życia wymagają dodatkowej podaży witaminy D3 w dawce 400 IU/dobę, pochodzącej z żywności wzbogacanej tą witaminą lub suplementów.
W Polsce zaleca się suplementację witaminy D w dawce 800–1000 IU/dobę od drugiego trymestru ciąży oraz przez cały okres karmienia piersią.
Obecnie uważa się, że redukuje ryzyko rozwoju nawet 17 różnych nowotworów, wśród nich raka pęcherza moczowego, piersi, okrężnicy, przełyku, żołądka, jajników, prostaty, odbytu, nerki, macicy oraz chłoniaka.
- A. Kuryłowicz, T. Bednarczuk,J. Naumn, Endokrynologia Polska, Tom/Volume 58; Numer/Number 2/2007, ISSN 0423–104X, Wpływ niedoboru witaminy D na rozwój nowotworów i chorób autoimmunologicznych, Zakład Badawczo-Leczniczy Endokrynologii Instytutu Medycyny Doświadczalnej i Klinicznej im. M. Mossakowskiego, Polska Akademia Nauk, Warszawa.
- C. Tukaj, Właściwy poziom witaminy D warunkiem zachowania zdrowia, Mikroskopii Elektronowej, Akademia Medyczna w Gdańsku Postępy Hig Med Dosw. (online), 2008; 62: 502-510, www.phmd.pl, e-ISSN 1732-2693
- M. Kupisz-Urbańska, K. Galus, Klinika Geriatrii, Warszawski Uniwersytet Medyczny , Epidemiologia niedoboru witaminy D u osób w podeszłym wieku — wybrane zagadnienia, 2011
- A. Dittfeld, K. Gwizdek, A. Koszowska, K. Fizia.Annales Academiae Medicae Silesiensis, 2014 | 68 | 1 | 47-52, Wielokierunkowe działanie witaminy D.